
Kleszcze to niepozorne, ale groźne pasożyty, które mogą przenosić wiele chorób zakaźnych. Ich aktywność w Polsce zaczyna się wiosną i trwa aż do późnej jesieni. Choć ukłucie przez kleszcza często pozostaje niezauważone, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. W tym artykule omawiamy szczegółowo ich biologię, sposoby ochrony, gatunki występujące w Polsce oraz choroby, które mogą przenosić.
Czym są kleszcze?
Kleszcze to stawonogi z rodziny pajęczaków (Acari). Obecnie na świecie znanych jest około 900 gatunków kleszczy, z czego wiele występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce zidentyfikowano około 20 gatunków. Kleszcze rozwijają się w kilku stadiach: jajo, larwa, nimfa i dorosły osobnik. Samica może złożyć nawet 3 tysiące jaj. W trakcie życia kleszcz potrzebuje trzech dawek krwi – po jednej na każde przejście do kolejnego stadium. Bez pożywienia może przeżyć nawet dwa lata.
Gdzie i kiedy najczęściej spotykamy kleszcze?
Kleszcze lubią ciepłe, wilgotne środowiska – lasy, łąki, zarośla, ale również miejskie parki i ogrody. Najczęściej przebywają przy ścieżkach, którymi poruszają się ludzie i zwierzęta. Aktywność kleszczy w Polsce rozpoczyna się w marcu lub kwietniu, gdy temperatura przekroczy 5°C i trwa zwykle do listopada. Najbardziej aktywne są rano i przed południem.
Jak atakują kleszcze?
Aparat gębowy kleszcza umożliwia przecięcie skóry i przytwierdzenie się do niej. Hypostom (rurka ssąca) pokryty jest zadziorami, które stabilizują kleszcza w miejscu wkłucia. Niektóre gatunki wydzielają substancję cementującą, ułatwiającą umocowanie pasożyta w skórze. Kleszcze wstrzykują także substancje znieczulające, dlatego ukłucie często jest niewyczuwalne.
Gatunki kleszczy występujące w Polsce
W naszym kraju najczęściej spotykanym gatunkiem jest kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). To właśnie on najczęściej atakuje ludzi. Inne gatunki to:
- Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus)
- Obrzeżek gołębi (Argas reflexus)
- Kleszcz gryzoni (Ixodes trianguliceps)
- Kleszcz jeżowy (Ixodes hexagonus)
- Kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus)
"Latające kleszcze" - czym są strzyżaki?
Strzyżak sarni (inaczej: jeleni) to nie kleszcz (choć często jest z nim mylony), a owad z rodziny muchówek. Potocznie bywa nazywany „latającym kleszczem”, jednak nie należy do tej samej grupy zwierząt. Strzyżaki mają skrzydła, które odrzucają po znalezieniu żywiciela. Występują głównie w lasach i są aktywne od maja do października. Ich ukąszenie może być bolesne, powodować świąd, zaczerwienienie i reakcje alergiczne. Nie przenoszą boreliozy, ale mogą być wektorem tularemii.
Choroby przenoszone przez kleszcze
Inne choroby przenoszone przez kleszcze
Jak bezpiecznie usunąć kleszcza?
Kleszcza należy usunąć jak najszybciej. Najlepiej zrobić to pęsetą:
- uchwyć kleszcza jak najbliżej skóry,
- pociągnij zdecydowanie, ruchem pionowym (bez obracania),
- nie uciskaj odwłoka – grozi to wtłoczeniem zakażonej treści do skóry,
- zdezynfekuj miejsce po usunięciu i umyj ręce.
Jeśli fragment pasożyta pozostał w skórze, a nie jesteś w stanie go samodzielnie usunąć, warto udać się do lekarza. Pozostawiony aparat gębowy może powodować podrażnienie, choć niekoniecznie zwiększa ryzyko zakażenia.
Objawy chorób po ukąszeniu
Po ukąszeniu przez kleszcza typową reakcją skóry jest niewielkie zaczerwienienie i odczyn zapalny, które zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku dni. Jeśli jednak po kilku dniach pojawi się rumień o średnicy przekraczającej 5 centymetrów, który stopniowo się powiększa i może mieć przejaśnienie w środku, istnieje duże prawdopodobieństwo zakażenia boreliozą. Rumieniowi wędrującemu mogą towarzyszyć inne objawy, takie jak powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, gorączka oraz ogólne osłabienie. W przypadku wystąpienia takich dolegliwości należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza – najlepiej zanim zmiana skórna zniknie lub zmieni swój wygląd. Dobrym rozwiązaniem jest wykonywanie zdjęć zmiany, co może pomóc w postawieniu trafnej diagnozy.
Jak chronić się przed kleszczami?
Czy istnieją szczepienia przeciwko kleszczom?
Nie istnieje szczepionka chroniąca przed boreliozą. Natomiast można zaszczepić się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepienie obejmuje trzy dawki podstawowe i dawki przypominające co kilka lat. Optymalny czas na rozpoczęcie szczepienia to zima – przed sezonem aktywności kleszczy.
Kto jest najbardziej narażony na ukąszenia?
Kleszcze mogą preferować osoby o wyższej temperaturze ciała i większym wydzielaniu potu (zawiera m.in. kwas mlekowy). Niektóre badania sugerują, że kleszcze częściej atakują osoby z grupą krwi A, jednak nie ma jednoznacznych dowodów klinicznych.